The paper seeks to outline the overall framework for the reception of St. Clement’s tradition in Slavic literacy in northern, Serb-populated areas; the paper also analyzes major Serbian literary monuments, both Glagolitic and Cyrillic, which may be brought into a close relationship with the literacy tradition of St. Clement. They are presented individually, also taking into account an earlier linguistic background from which they stemmed. These older linguistic traits which are Old Slavonic as well as some later characteristics are generally possible to arrange in an ideal chronological sequence. This makes it possible to suggest a relative chronology of the formation of some Serbian literary monuments. There are also some local linguistic traits and other parameters that allow one to date Serbian literary monuments more precisely and, sometimes, even to delimit their territory of origin. This series begins with the Codex Marianus and continues with Miroslav’s Gospel, the Mihanović Fragment, the Gršković Fragment, Bratko’s Menaion, the Jerusalem Palimpsest, and the Belgrade Prophetologion, ending with the Serbian Prophetologion from St. Petersburg and Kiev. One must keep in mind that the Serbian language, which underlies the spoken background of the Serbian redaction of the Church Slavonic language, was, shortly after its formation (up to the end of the 11th century), still dialectically undiversified (regardless of the potentially heterogeneous situation before the 9th century); thus, based on the current body of knowledge, it is not possible to identify dialectical traits that would provide more specific information about individual writings. However, traces of the general logic of the developmental dynamics of the folk language can be identified in the language of the only 11th-century source presented in this paper: the Codex Marianus. This literary monument is temporally and spatially located in the third quarter of the 11th century and the southeastern boundary of Raška (roughly in Poibarje), near the fortress of Zvečan and the early medieval settlement of Čečan. Miroslav’s Gospel is dated to the period between 1161 and 1170 (ca. 1165) and is linguistically associated with the territory of the Bishopric of Raška because its scribes were the bearers of a dialect typical of this region: the manuscript either originates from Raška or it was written by Rascian scribes in some other area. Based on a rather large number of literary monuments, it is possible to get insight into the third stage in the life of this form of literacy in Polimlje, where the hereditary estates of the Nemanjićs and their relatives were located. From the early Middle Ages this area witnessed lively ecclesiastical activities, though they were based on the Roman Rite. One of the cultural centers must have been located around the trefoil church of St. John at Zaton (9th–11th centuries). In this wider area, a more conservative Serbian literary tradition, which can be traced in the Mihanović Fragment, could have persisted slightly longer. The Mihanović Fragment was the purest representative of the Serbian redaction, without secondary shadings typical of the innovative southern Slavic areas in the 11th century (with the mildest divergence from the vernacular variety when pronouncing the literary language), and it was still based on the linguistic background shaped by St. Clement. The linguistic picture of this literary monument indicates that it could have originated from an area where an ancient linguistic redaction dating back to the early 10th century, or perhaps an even older variety of a literary language from the 9th century (associated with the Roman Rite) combined with a later South Slavic layer of undetermined age (10th–11th centuries), persisted.

Serbian redaction of the Church Slavonic language; St. Clement of Velica (Ohrid); St. Sava of Serbia; Bishopric of Raška; Bishopric of Prizren; Byzantine Archbishopric of Bulgaria (“Archbishopric of Ohrid”)

Alexeev A. A., Tekstologiia slavianskoi Biblii, St. Petersburg, 1999.

Alexeev A. A., Pichkhadze A. A., Babitskaya M. B., Azarova I. V., Alexeeva E. L., Vaneeva E. I., Pentkovskiy A. M., Romodanovskaya V. A., Tkacheva T. V., Evangelie ot Ioanna v slavianskoi traditsii, St. Petersburg, 1998.

Alexeev A. A., Azarova I. V., Alexeeva E. L., Babitskaya M. B., Vaneeva E. I., Pichkhadze A. A., Romodanovskaya V. A., Tkacheva T. V., Evangelie ot Matfeia v slavianskoi traditsii, St. Petersburg, 2005.

Barjaktarević D., Dijalektološka istraživanja, Priština, 1977.

Belić A., “Učešće sv. Save i njegove škole u stvaranju nove redakcije srpskih ćirilskih spomenika,” u: Svetosavski zbornik, 1, Beograd, 1936, 211–276.

Belić A., “Periodizacija srpskohrvatskog jezika,” Južnoslovenski filolog, 23, 1958, 3–15.

Belić A., Dijalekti istočne i južne Srbije, Beograd, 1999.

Bicevska K., Pravopisni i fonetski osobenosti vo rakopisite od severna Makedonija od XIII i XIV vek, Skopje, 2001.

Blagojević M., “Princely Titles in the House of Nemanjić in the Twelfth and Thirteenth Centuries,” in: B. Todić, D. Popović, eds., The Momastery of Morača, Beograd, 2006, 33–44.

Blagojević M., Srpska državnost u srednjem veku, Beograd, 2011.

Bogdanović D., prir., Karejski tipik svetoga Save, Beograd, 1985.

Bogdanović D., “Predgovor,” u: Sveti Sava. Sabrani spisi, Beograd, 1986, 9–28.

Bogdanović D., “Počeci srpske književnosti,” u: Istorija srpskog naroda, 1, Beograd, 1994, 212–229.

Bogdanović D., prir., Hilandarski tipik. Rukopis CHIL AS 156, Beograd, 1995.

Bošković R., Osnovi uporedne gramatike slovenskih jezika. Fonetika. Morfologija. Građenje reči, prir. R. Jovićević, Beograd, 2000.

Cernić L., “Neka zapažanja o pisarima Ilovičke krmčije,” Arheografski prilozi, 3, 1981, 49–64.

Čanak-Medić M., Sveti Ahilije u Arilju. Istorija, arhitektura i prostorni sklop manastira, Beograd, 2002.

Čanak-Medić M., Popović D., Vojvodić D., Manastir Žiča, Beograd, 2014.

Čigoja B., Najstariji srpski ćirilski natpisi, XI–XV vek (grafija, ortografija i jezik), Beograd, 2014.

Ćirković S., “Preci Nemanjini i njihova postojbina,” u: Stefan Nemanja — sveti Simeon Mirotočivi. Istorija i predanje, Beograd, 2000, 21–29.

Ćorović V., “Međusobni odnošaj biografija Stevana Nemanje,” u: Svetosavski zbornik, 1, Beograd, 1936, 1–40.

Ćurčić S., Gračanica. Istorija i arhitektura, Beograd, Priština, 1988.

Daničić Đ., Rječnik iz književnih starina srpskih, 1–3, prir. Đ. Trifunović, Beograd, 1975.

Davidov Temerinski A., Lipljan u srednjem veku. Vlasteoska crkva u gradu. Crkva Vavedenja Bogorodice u Lipljanu, Beograd, 2014.

Despodova V., “Jazičnite osobenosti na spomenicite za Rečnikot na makedonskite crkovnoslovenski rakopisi,” Slovo, 31, Zagreb, 1981, 83–101.

Despodova V., prir., Grigorovičevo evangelie br. 9, Prilep, 1988.

Despodova V., “Proučavanje i izdavanje južnoslovenskih punih aprakosa,” u: Proučavanje srednjovekovnih južnoslovenskih rukopisa, Beograd, 1995, 95–102.

Dobrev I., ed., Glagolicheskiiat tekst na Boianskiia palimpsest. Starobŭlgarski pametnika ot kraia na XI vek, Sofia, 1972.

Durnovo N. N., Izbrannye raboty po istorii russkogo iazyka, Moscow, 2000.

Đorđević I., “Predstave svetih Borisa i Gljeba u Mileševi i srpsko-ruske veze prve polovine XIII stoleća,” u: D. Vojvodić, M. Marković, prir., Studije srpske srednjovekovne umetnosti, Beograd, 2008.

Đorđić P., “Jezik srpskohrvatski, II. Književni jezik. A) Književni jezik na osnovi staroslavenskog jezika. a) U srpskoj književnosti do Dositeja,” in: Enciklopedija Jugoslavije, 4, Zagreb, 1960, 511–514.

Đorđić P., Istorija srpske ćirilice. Paleografsko-filološki prilozi, Beograd, 1971.

Đurić V. J., “Počeci umetnosti kod Srba,” “Preokret u umetnosti Nemanjinog doba,” “Srpsko slikarstvo na vrhuncu,” u: Istorija srpskog naroda, 1, Beograd, 1994, 230–248, 273–296, 408–433.

Elezović Gl., Rečnik kosovsko-metohiskog dijalekta, 2, Beograd, 1935.

Erdeljanović J., “Stari Srbi Zećani i njihov govor,” u: Zbornik lingvističkih i filoloških rasprava A. Beliću, o četrdesetogodišnjici njegova naučnog rada, Beograd, 1937, 325–338.

Ferjančić B., obrad., Vizantiski izvori za istoriju naroda Jugoslavije, 2, Beograd, 2007.

Floria B. N., Turilov A. A., Ivanov S. A., Sudʹby kirillo-mefodievskoi traditsii posle Kirilla i Mefodiia, St. Petersburg, 2000.

Grickat I., “Srpska redakcija crkvenoslovenskog jezika,” u: Studije iz istorije srpskohrvatskog jezika, Beograd, 1975, 27–39.

Grković-Mejdžor J., Spisi iz istorijske lingvistike, Sremski Karlovci, Novi Sad, 2007.

Grković-Mejdžor J., “O formiranju srpske redakcije staroslovenskog jezika,” u: Đurđevi stupovi i Budimljanska eparhija. Zbornik radova, Berane, Beograd, 2011, 43–51.

Grozdanov C., “Portretite na Kliment Ohridski vo srednovekovnata umetnost,” u: Slovenska pismenost (1050-godišnina na Kliment Ohridski), Ohrid, 1966, 101–109.

Grozdanov C., Portreti na svetitelite od Makedonija od IX–XVIII vek, Skopje, 1983.

Hamm J., “Hrvatski tip crkvenoslavenskog jezika,” Slovo, 13, 1963, 43–67.

Ivanova K., “Za edin rŭkopis s palimpsest ot bibliotekata na Ierusalimskata patriarshiia,” Palaeobulgarica, 18/2, 1994, 3–31.

Ivić M., “Ě u Dušanovom zakoniku,” Godišnjak Filozofskog fakulteta u Novom Sadu, 1, 1956, 127–145.

Ivić P., “Nikola Radojčić, Zakon o rudnicima despota Stefana Lazarevića. Beograd 1962, izdanje Srpske akademije nauka i umetnosti. Str. 100 + XXVI tablica s fotografskim reprodukcijama,” Zbornik Matice srpske za filologiju i lingvistiku, 7, 1964, 207–214.

Ivić P., “O jeziku u spisima svetoga Save,” u: Sava Nemanjić — sveti Sava. Istorija i predanje, Beograd, 1979.

Ivić P., O jeziku nekadašnjem i sadašnjem, Priština, 1990.

Ivić P., Izabrani ogledi, 2, Niš, 1991.

Ivić P., Izabrani ogledi, 3, Niš, 1991.

Ivić P., “Jezik i njegov razvoj do druge polovine XII veka,” “Jezik u nemanjićkoj eposi,” u: Istorija srpskog naroda, 1, Beograd, 1994, 125–140, 617–640.

Ivić P., O govoru Galipoljskih Srba, Sremski Karlovci, Novi Sad, 1994.

Ivić P., Celokupna dela, 1, Sremski Karlovci, Novi Sad, 1994.

Ivić P., Celokupna dela, 3, Sremski Karlovci, Novi Sad, 1994.

Ivić P., “Pitanje autorstva Hilandarskog tipika u svetlosti jezičke slike toga teksta,” u: Sveti Sava u srpskoj istoriji i tradiciji, Beograd, 1998, 107–115.

Ivić P., Celokupna dela, 2, Sremski Karlovci, Novi Sad, 2001.

Ivić P., Srpski dijalekti i njihova klasifikacija, prir. S. Remetić, Sremski Karlovci, Novi Sad, 2009.

Jagić V., ed., Quattuor evangeliorum codex glagoliticus olim Zoraphensis nunc Petropolitanus, Graz, 1954.

Jagić V., ed., Quattuor evangeliorum versionis palaeoslovenicae codex Marianus glagoliticus, Graz, 1960.

Janković Đ., “Arheološka svedočanstva o stanovništvu razvođa Balkanskog poluostrva od VII–XII stoleća,” u: Arheologija Kosova i Metohije, Beograd, 2007, 129–149.

Janković M., Episkopije i mitropolije Srpske crkve u srednjem veku, Beograd, 1985.

Jerković V., “Srpskoslovenska norma u glasovnom i morfološkom sistemu,” Jugoslovenski seminar za strane slaviste, 33–34, Zadar, 1984, 55–66.

Jovanović B., “Značaj srpskih parimejnika za tekstološko razvrstavanje slovenskih prepisa i rekonstrukciju prvobitnog ćirilo-metodskog originala,” u: Zbornik istorije književnosti, Beograd, 1976, 1–20.

Jovanović G., “Još ponešto o jeziku Hilandarskog tipika,” u: Gramatika i leksika u slovenskim jezicima, Beograd, 2011, 413–424.

Jovanović V. S., “Arheološka istraživanja srednjovekovnih spomenika i nalazišta na Kosovu,” u: Zbornik okruglog stola o naučnom istraživanju Kosova, Beograd, 1988, 17–71.

Jovanović-Stipčević B., “Ko je pisar ’Zakona o rudnicima’ despota Stefana Lazarevića,” Zbornik Matice srpske za filologiju i lingvistiku, 33, 1990, 197–202.

Jovanović-Stipčević B., “O pripremi izdanja srpskih parimejnika,” u: Proučavanje srednjovekovnih južnoslovenskih rukopisa, Beograd, 1995, 147–157.

Jovanović-Stipčević B., prir., Beogradski parimejnik. Početak XIII veka. Tekst sa kritičkim aparatom, Beograd, 2005.

Juhas-Georgievska Lj., “Karakterizacija junaka u staroslovenskim žitijima Ćirila i Metodija i u srpskim žitijima prve polovine XIII veka,” u: Sveti Ćirilo i Metodije i slovensko pisano nasleđe (863–2013), Beograd, 2014, 349–373.

Kalić J., “Crkvene prilike u srpskim zemljama do stvaranja arhiepiskopije 1219. godine,” u: Sava Nemanjić — Sveti Sava. Istorija i predanje, Beograd, 1979, 27–53.

Komatina P., Church Policy of Byzantium from the End of Iconoclasm to the Death of Emperor Basil I, Belgrade, 2014.

Koneski B., Istorija makedonskog jezika, Beograd, 1966.

Koneski B., Istoriska fonologija na makedonskiot jazik, prir. Lj. Spasov, Skopje, 2001.

Kovačević J., “Prvi klesari ćiriličkih natpisa na Balkanu,” Glasnik Zemaljskog muzeja u Sarajevu. Arheologija, 15–16, 1961, 309–316.

Kuljbakin S., “Buzuk P. K voprosu o městě napisanіia Marіinskogo Evangelіia,” Južnoslovenski filolog, 4, 1924, 219–222.

Kuljbakin S. M., Paleografska i jezička ispitivanja o Miroslavljevom jevanđelju, Sremski Karlovci, 1925.

Kuljbakin S. M., “Leksičke studije,” Glas SKA, 182, Drugi razred, 92, 1940, 1–43.

Kurz J., ed., Evangeliarium Assemani. Codex Vaticanus 3, slavicus glagoliticus, 2, Pragae, 1955.

Kurz J., “Nazalni vokali u Asemanovu kodeksu,” Slovo, 20, 1970, 5–28.

Laškova L., Istorijska fonologija slovenskih jezika, Beograd, 2010.

Leśny J., Studia nad początkami serbskiej monarchii Namaniczów (połowa XI – koniec XII wieku) (= Instytut Słowianoznawstwa PAN, Prace Slawistyczne, 76), Wrocław et. al., 1989.

Lihačov D. S., Tekstologija (kratak ogled), Beograd, 1966.

Loma A., “Sutelica — toponomastički tragovi latinskog hrišćanstva u unutrašnjosti prednemanjićke Srbije,” Istorijski glasnik, 1–2, 1987, 7–28.

Loma A., “Rani slojevi hrišćanskih toponima na starosrpskom tlu,” Onomatološki prilozi, 11, 1990, 1–18.

Loma A., “Jezička prošlost jugoistočne Srbije u svetlu toponomastike,” u: Govori prizrensko-timočke oblasti i susednih dijalekata, Niš, 1994, 107–134.

Loma A., “Serbisches und kroatisches Sprachgut bei Konstantin Porphyrogennetos,” Zbornik radova Vizantološkog instituta, 38, 1999/2000, 87–161.

Loma A., “Od Terande do Prizrena, od Skarda do Šare. Toponomastika južne Metohije kao ogledalo njene daleke prošlosti,” Glas SANU, 398, Odeljenje jezika i književnosti, 20, 2004, 49–61.

Loma A., “Etnolingvistička slika područja Kosova i Metohije u antičko doba i u ranom srednjem veku,” u: Arheologija Kosova i Metohije, Beograd, 2007, 17–31.

Loma A., Toponimija Banjske hrisovulje. Ka osmišljenju starosrpskog toponomastičkog rečnika i boljem poznavanju opšteslovenskih imenoslovnih obrazaca, Beograd, 2013.

Maksimović Lj., “Zigos na srpsko-vizantijskoj granici,” Zbornik Filozofskog fakulteta u Beogradu, 15/1, 1985, 73–90.

Marković M., “On the Donor’s Inscription of Prince Miroslav in the Church of St. Peter on the Lim,” Zograf, 36, 2012, 21–46.

Marković M., Sveti Nikita kod Skoplja. Zadužbina kralja Milutina, Beograd, 2015.

Marković V., Pravoslavno monaštvo i manastiri u srednjovekovnoj Srbiji, St. Stanojević, prir., Sremski Karlovci, 1920.

Miklosich Fr., Lexicon palaeoslovenico-graeco-latinum: emendatum auctum, Aalen, 1963.

Miljkoviḱ P., “Eden nepoznat lik na sv. Kliment Ohridski vo ohridskiot katedralen hram,” in: Zbornik na Muzej na Makedonija arheološki, etnološki i istoriski, 2, Skopje, 1996, 29–50.

Miljković B., Žitija svetog Save kao izvori za istoriju srednjovekovne umetnosti, Beograd, 2008.

Mirković L., Pravoslavna liturgika ili nauka o bogosluženju Pravoslavne istočne crkve, 2, Beograd, 1965.

Mladenović A., “Napomene o srpskoslovenskom jeziku,” Zbornik Matice srpske za filologiju i lingvistiku, 20/2, 1977, 1–20.

Mladenović R., “Dijalekatska diferencijacija srpskih govora na jugozapadu Kosova i Metohije,” u: Život i delo akademika Pavla Ivića, Subotica, Novi Sad, Beograd, 2004, 209–249.

Mladenović R., Govor južnokosovskog sela Gatnje, Beograd, 2013.

Mošin V., Makedonsko evangelie na pop Jovana, Skopje, 1954.

Mošin V., Ćirilski rukopisi Jugoslavenske akademije, 1, Zagreb, 1955.

Mošin V., “O periodizaciji rusko-južnoslavenskih književnih veza,” Slovo, 11–12, 1962, 13–130.

Mošin V., “Najstarata kirilska epigrafika,” u: Slovenska pismenost (1050-godišnina na Kliment Ohridski), Ohrid, 1966, 35–44.

Mošin V., Slovenska paleografija, prir. S. Golabovski , Skopje, 2000.

Muçaj S., Xhyheri S., Ristani I., Pentkovskiy A. M., “Medieval Churches in Shushica Valley (South Albania) and the Slavonic Bishopric of St. Clement of Ohrid,” Slověne, 3/1, 2014, 5–42.

Nahtigal R., ed., Euchologium Sinaiticum. Starocerkvenoslovanski glagolski spomenik, Ljubljana, 1941–1942.

Nešković J., “Neka otvorena pitanja o crkvenom graditeljstvu u doba Stefana Nemanje,” u: Stefan Nemanja — sveti Simeon Mirotočivi. Istorija i predanje (= Srpska akademija nauka i umetnosti. Naučni skupovi, 94, Odeljenje istorijskih nauka, 26), Beograd, 2000, 199–207.

Nikolić S., Staroslovenski jezik, 1: Pravopis. Glasovi. Oblici, Beograd, 1978.

Pavlović L., Kultovi lica kod Srba i Makedonaca. Istorijsko-etnografska rasprava, Smederevo, 1965.

Pentkovskiy A. M., “Slavianskoe bogosluzhenie i slavianskaia gimnografiia vizantiiskogo obriada v X veke,” in: H. Rothe, D. Christians, Hrsg., Liturgische Hymnen nach byzantiniscem Ritus bei den Slaven in ältester Zeit Beiträge einer internationalen Tagung Bonn, 7.–10. Juni 2005, Padeborn, 2007, 16–26.

Pentkovskiy A. M., “On the History of the Slavonic Worship of the Byzantine Rite in the Initial Period (Late 9th – Early 10th c.): Two Ancient Slavonic Canons to the Archangel Michael,” Bogoslovskie trudy, 43–44, 2012, 401–442.

Pentkovskiy A. M., “The Cult of St Clement of Ohrid Between the Tenth and the Fourteenth Century,” Starobŭlgarska literatura, 48, 2013, 79–113.

Pentkovskiy A. M., “‘Okhrid na Rusi’: drevnerusskie bogosluzhebnye knigi kak istochnik dlia rekonstruktsii liturgicheskoi traditsii okhridsko-prespanskogo regiona v X–XI stoletiiakh,” in: Zbornik na trudovi od Meǵunarodniot naučen sobir “Kirilometodievskata tradicija i makedonsko-ruskite duhovni i kulturni vrski”, Skopje, 2014, 43–65.

Pentkovskiy A. M., “Slavonic Liturgy in the Archdiocese of Archbishop Methodius,” in: Sveti Ćirilo i Metodije i slovensko pisano nasleđe (863–2013) (= Institut za srpski jezik SANU. Staroslovensko i srpsko nasleđe, 1), Beograd, 2014, 25–102.

Pentkovskiy A. M., “On the History of the Slavonic Worship of the Byzantine Rite in the Initial Period (Late 9th – Early 10th c.): Addenda et corrigenda,” Bogoslovskie trudy, 46, 2015, 117–146.

Pentkovskiy A. M., “The Slavic Liturgy of the Byzantine Rite and the Slavic Liturgical Books Corpus in the End of the 9th–the Early 10th Centuries,” Slověne, 5/2, 2016, 54–120.

Peco A., Iz života naših reči, Beograd, 1996.

Petrović D., “Iz problematike govora Mrkovića,” Makedonski jazik, 32–33, 1982, 567–573.

Petrović M. M., Studenički tipik i samostalnost Srpske crkve, Gornji Milanovac, 1986.

Pešikan M., “Oko mrkovićkih refleksa jata,” Zbornik Matice srpske za filologiju i lingvistiku, 14/1, 1971, 243–251.

Pešikan M., “Mokropoljsko četvorojevanđelje iz XIII veka — spomenik zanačajne faze u razvoju starosrpske pismenosti,” Zbornik Matice srpske za filologiju i lingvistiku, 16/1, 1973, 61–88.

Pešikan M., “O ortografskim vidovima srpske redakcije,” Naučni sastanak slavista u Vukove dane, 14/1, 1985, 45–52.

Pirivatrić S., Samuilo’s State: Its Extent and Character (= Institute for Byzantine Studies SASA, 21), Belgrade, 1997.

Pirivatrić S., “Manuel I Komnenos, ‘Carski san’ and ‘Samodržci oblasti srpskog prestola’,” Zbornik Radova Vizantološkog Instituta, 48, 2011, 89–118.

Pirivatrić S., “Ćirilometodijevske tradicije i srpske oblasti pre postanka autokefalne crkve u kraljevstvu Nemanjića,” u: Sveti Ćirilo i Metodije i slovensko pisano nasleđe (863–2013), Beograd, 2014, 103–124.

Popović D., Popović M., “The Pupestrian Laura of Archangel Michael in Pas,” Novopazarski zbornik, 22, 1998, 15–61.

Popović I., “Grčko-srpske lingvističke studije. 3,” Zbornik radova Vizantološkog instituta, 3, 1955, 117–157.

Popović I., “K voprosu o proiskhozhdenii slavian severnoi Albanii,” Slavianskaia filologiia, 1, 1958, 195–205.

Popović I., Istorija srpskohrvatskog jezika, Beograd, 2007.

Popović S., “Preispitivanje crkve Svetog Petra u Rasu,” u: Stefan Nemanja — sveti Simeon Mirotočivi. Istorija i predanje (= Srpska akademija nauka i umetnosti, Naučni skupovi, 94, Odeljenje istorijskih nauka, 26), Beograd, 2000, 209–232.

Remetić S., “O nezamenjenom jatu i ikavizmima u govorima severozapadne Srbije,” Srpski dijalektološki zbornik, 27, 1981, 7–105.

Remetić S., “Srpski prizrenski govor I (glasovi i oblici),” Srpski dijalektološki zbornik, 42, 1996, 319–614.

Rešetar M., “Najstariji dubrovački govor,” Glas SKA, 201, Odeljenje literature i jezika, n. s., 1, 1951, 1–47.

Ribarova Z., Jazikot na makedonskite crkovnoslovenski tekstovi, Skopje, 2005.

Ribarova Z., Hauptová Z., prir., Grigorovičev parimejnik, 1: Tekst so kritički aparat, Skopje, 1998.

Rodić N., Jovanović G., prir., Miroslavljevo jevanđelje (kritičko izdanje), Beograd, 1986.

Savić V., “Rani staroslovenski jezik i srpska redakcijska pismenost. Naročito s osvrtom na ć i đ,” u: Đurđevi stupovi i Budimljanska eparhija: Zbornik radova, Berane, Beograd, 2011, 155–169.

Savić V., “Štokavska vokalizacija u Hilandarskom tipiku,” Prilozi za književnost, jezik, istoriju i folklor, 79, 2013, 83–88.

Savić V., “A Fragment of the Serbian Prophetologion from Moscow Textological Analysis and Edition,” Zbornik Matice srpske za književnost i jezik (Matica Srpska Journal of Literature and Language), 62/2, 2014, 363–405.

Savić V., “Redakcijske odlike prve strane Kijevskih listića,” u: Sveti Ćirilo i Metodije i slovensko pisano nasleđe (863–2013), Beograd, 2014, 277–308.

Simeon R., Enciklopedijski rječnik lingvističkih naziva, 1, Zagreb, 1969.

Sindik N. R., prir., Studenički tipik. Carostavnik manastira Studenice, Beograd, 1992.

Skok P., Etimologijski rječnik hrvatskoga ili srpskoga jezika, 2, Zagreb, 1972.

Slavova T., “Preslavska redaktsiia na kirilo-metodieviia starobŭlgarski evangelski prevod,” Kirilo-metodievski studii, 6, Sofia, 1989, 15–129.

Stanišić V., Srpsko-albanski jezički odnosi, Beograd, 1995.

Stankov R., “Lokalizatsiia drevnebolgarskikh perevodnykh tekstov v svete tak nazyvaemoi ‘okhridskoi’ i ‘preslavskoi’ leksiki,” Palaeobulgarica, 15, 1991, 83–91.

Stefanović D. E., ed., Apostolus Šišatovacensis (anni 1324) (= Österreichische Akademie der Wissenschaften, Philosophisch-historische Klasse, Fontes Nr. 1, Serbische Akademie der Wissenschaften und Künste), Wien, 1989.

Stefanović D. E., “Prilog proučavanju mesecoslova XIII i XIV veka,” Južnoslovenski filolog, 45, 1989, 137–160.

Stipčević B., “O srpskim parimejnicima,” u: Kiril Solunski. Simpozium 1100-godišnina od smrtta na Kiril Solunski, 2, Skopje, 1970, 347–387.

Subotin-Golubović T., “Kult svetog Ahilija Lariskog,” Zbornik radova Vizantološkog instituta, 26, 1987, 21–33.

Subotin-Golubović T., “Slovenski prepisi službe sv. Ahiliju i njihovi grčki uzori,” u: Sveti Ahilije u Arilju (istorija, umetnost), Beograd, 2002, 29–34.

Škrivanić G. A., “Oblast srednjovekovnog Pilota u XIV st.,” Istoriski časopis, 7, 1957, 323–332.

Štavljanin-Đorđević Lj., “Bratkov minej. Kratak prikaz,” u: Zbornik istorije književnosti, 1976, 21–40.

Štavljanin-Đorđević Lj., “Prisustvo grupe lu u srpskim rukopisima XIII veka,” Naučni sastanak slavista u Vukove dane, 14/1, 1985, 101–108.

Štavljanin-Đorđević Lj., “Prilog proučavanju grupe lu u govorima prizrensko-južnomoravskog dijalekta,” Zbornik Matice srpske za filologiju i lingvistiku, 33, 1990, 531–534.

Štavljanin-Đorđević Lj., “Još jedan pogled na rusizme u Ilovičkoj krmčiji,” Arheografski prilozi, 18, 1996, 55–67.

Štavljanin-Đorđević Lj., Grozdanović-Pajić M., Cernić L., “Bratkov minej,” “Beogradski parimejnik,” u: Opis ćirilskih rukopisa Narodne biblioteke Srbije, 1, Beograd, 1986, 340–345, 361–365.

Štefanić V., “Grškovićev odlomak apostola, XII st.,” “Mihanovićev odlomak apostola, XII st.,” u: Glagoljski rukopisi Jugoslavenske akademije, 2, Zagreb, 1970, 37–39, 39–40.

Todić B., “Archbishop Leo — the Creator of the Iconographic Fresco Program in Saint Sophia in Ohrid,” Byzantine World in the Balkans, 1, Belgrade, 2012, 119–136.

Tomović G., “Glagoljski natpis sa Čečana,” Istorijski časopis, 37, 1990, 5–19.

Tomović G., “Glagoljica,” u: S. Ćirković, R. Mihaljčić, prir., Leksikon srpskog srednjeg veka, Beograd, 1999, 112–114.

Trifunović Đ., Ka počecima srpske pismenosti, Beograd, 2001.

Trifunović Đ., Stara srpska književnost. Osnovi, Beograd, 2009.

Trifunović Đ., Bjelogrlić V., Brajović I., “Hilandarska osnivačka povelja svetoga Simeona i svetoga Save,” u: Osam vekova Studenice, Beograd, 1986, 49–60.

Trifunović Đ., Jovanović T., Juhas Lj., “Azbučni pokazatelj reči u spisima svetoga Save,” Arheografski prilozi, 2, 1980, 3–201.

Tseitlin R. M., Večerka R., Bláhová E., eds., Staroslavianskii slovarʹ (po rukopisiam X–XI vekov), Moscow, 1994.

Turilov A. A., Ot Kirilla Filosofa do Konstantina Kostenetskogo i Vasiliia Sofiianina. Istoriia i kulʹtura slavian IX–XVII vv., Moscow, 2011.

Turilov A. A., Issledovaniia po slavianskomu i serbskomu srednevekovʹiu, Belgrade, 2014.

Ugrinova-Skalovska R., “Spomenici na staromakedonskata pismenost,” u: Slovenska pismenost (1050-godišnina na Kliment Ohridski), Ohrid, 1966, 63–72.

Vasiljev Lj., “Ariljski prepisivački centar i kult svetoga Ahilija kod Srba,” Naučni sastanak slavista u Vukove dane, 14/1, 1985, 165–175.

Vidoeski B., “Severnite makedonski govori,” Makedonski jazik, 5/1–2, Skopje, 1954, 1–30, 109–198.

Vojvodić D., “Presentation of St. Kliment of Ohrid in the Wall-painting of Medieval Serbia,” in: B. Krsmanović, Lj. Maksimović, R. Radić, eds., Byzantine World in the Balkans, 1, Belgrade, 2012, 145–167.

Vrana J., Vukanovo evanđelje, Beograd, 1967.

Vujović L., “Jedan periferijski starocrnogorski govor (mrkovićki) u svjetlosti istorije jezika, međudijalekatskih i međujezičkih pojava,” Naš jezik, 16/3, 1967, 171–192.

Vuković J., Istorija srpskohrvatskog jezika, 1: Uvod i fonetika, Beograd, 1974.

Zaimov I., Capaldo M., eds., Suprasŭlski ili Retkov sbornik, 1–2, Sofia, 1982–1983.

Živković T., Crkvena organizacija u srpskim zemljama (rani srednji vek), Beograd, 2004.

Živojinović M., Istorija Hilandara, 1, Beograd, 1998.

Zhukovskaya L. P., “Serbskie pergamenye evangeliia aprakos v knigokhranilishchakh SSSR i ikh sviazi s inoslavianskimi rukopisiami,” in: Issledovaniia po serbokhorvatskomu iazyku, Moscow, 1972, 208–239.

Zhukovskaya L. P., Tekstologiia i iazyk drevneishikh slavianskikh pamiatnikov, Moscow, 1976.